𝐏ë𝐫𝐟𝐢𝐭𝐢𝐦𝐞𝐭 𝐧𝐠𝐚 𝐧𝐣𝐞 𝐭𝐫𝐞𝐠 𝐟𝐮𝐧𝐤𝐬𝐢𝐨𝐧𝐚𝐥 𝐢 𝐋𝐞𝐭𝐫𝐚𝐯𝐞 𝐦𝐞 𝐕𝐥𝐞𝐫ë 𝐧ë 𝐒𝐡𝐪𝐢𝐩ë𝐫𝐢!

𝐍𝐣ë 𝐏𝐥𝐚𝐧 𝐩ë𝐫 𝐙𝐡𝐯𝐢𝐥𝐥𝐢𝐦!

Shqipëria, një vend i vogël por strategjikisht i vendosur në Europën Juglindore, është në një udhëtim transformues. Ndërsa zhvillon negociatat për anëtarësim në Bashkimin Europian, Shqipëria ndodhet në një moment të rëndësishëm për rritjen dhe stabilitetin ekonomik. Një nga komponentët kyç për të nxitur këtë rritje është krijimi i një tregu të fuqishëm të investimeve për aksionet dhe letrat me vlerë.

Shqipëria është një nga vendet e pakta në Evropë pa një bursë letrash me vlerë funksionale, një mungesë që kufizon zhvillimin ekonomik dhe potencialin për investime te vendit. Krijimi i një burse tërësisht funksionale mund të transformojë ekonominë shqiptare duke lehtësuar krijimin e kapitalit, duke rritur transparencën dhe duke tërhequr investime si vendase ashtu edhe të huaja.
Aktualisht, ne Shqipëri eshte operative Bursa Shqiptare e Titujve (Albanian Security Exchange, ALSE), një bursë private e themeluar në vitin 2017, në të cilën ende nuk ka kompani të listuara pervec obligacioneve të emetura, duke kufizuar kështu ndikimin e saj në ekonomi.
Fatkeqësisht në Shqipëri ekziston infrastruktura e plotë ligjore për emetimin e letrave me vlerë të borxhit publik të qeverisë të Republikës së Shqipërisë (bonot e thesarit dhe obligacionet), por jo për emetimin e letrave me vlerë të borxhit privat (obligacionet korporative).
Për ta bërë Bursen e Investimeve plotësisht funksionale, mund të ndërmerren masa të mirëmenduara, siç janë plotësimi ligjor, incentivat fiskale për kompanitë e reja që listohen, ulja e përkohshme e taksës mbi fitimet kapitale për investitorët dhe mbështetja financiare nga qeveria për sektorët prioritarë të ekonomise. Këto hapa do t’i inkurajonin kompanitë vendase të konsideronin financimin me kapital risku si një alternativë të vlefshme ndaj kredive bankare, duke u ofruar atyre më shumë fleksibilitet dhe mundësi për rritje. Një bursë funksionale do të rriste besimin e investitorëve, duke u ofruar atyre vendas por dhe nga diaspora mundësinë për të investuar drejtpërdrejt në kompanite shqiptare dhe në projekte të rëndësishme infrastrukturore. Kjo do të mundesonte pjesemarrjen e shqiptarëve brenda dhe jashtë vendit në financimin e projekteve me rëndësi strategjike për vendin si aeroportet, hekurudhat apo energjitika, etj gjë që do të forconte kontributin e diasporës shqiptare në zhvillimin e vëndit.
Nje bursë funksionle do te kishte impakt direkt dhe indirekt në ekonominë vendase, pasi dhe infrastruktura që do të ngrihet për të vënë në funksion bursën, përpos burimeve financiare do ketë nevojë dhe për burime njerëzore të shumta.
Kompanitë që listohen në bursë janë komani që kanë nevojë për kapital për të përfunduar projekte, por dhe kapital për të zgjeruar aktivitetin e tyre, që e cila kërkon domosdoshmërisht dhe nevojën për burime njerëzore.
Nje impakt indirekt i bursës mund të jetë dhe kontributi për të formalizuar ekonominë shqiptare. Kjo për arsyen se kopmanitë e regjistruara në burse duhet të kontraktojnë të mira dhe shërbime, nga kompanite që janë totalisht në formalitet të plotë me ligjin, pasi per cdo kompani te listuar në burse kërkohet një transparencë maksimale e pasqyrave financiare.

Dy opsione efektive për të përshpejtuar zhvillimin e bursës në Shqipëri do të ishin integrimi i saj në një rrjet më të madh të bursave evropiane, si Euronext qe aktualisht menaxhon disa tregje financiare ne Europe, ose edhe krijimi i një burse rajonale për Ballkanin Perëndimor. Kjo e fundit do të ndihmonte në integrimin ekonomik të vendeve të rajonit dhe do të harmonizonte kuadrin ligjor dhe rregullator, duke krijuar një mjedis investimesh të përbashkët që rrit besimin e investitorëve të huaj. Një bursë rajonale për Ballkanin Perëndimor do t’i mundësonte kompanive shqiptare dhe atyre nga vendet fqinje të përfitonin nga standardet e përbashkëta, të ndanin burimet dhe të aksesonin një bazë më të gjerë investitorësh, duke e bërë rajonin më konkurrues dhe më tërheqës për kapitalin ndërkombëtar.

Që një bursë të tërheqë kompani dhe investitorë, lipset krijimi i një mjedisi të sigurt dhe transparent për investime. Eshtë detyrë e qeverisë të krijojë ligje dhe rregullore që kërkojnë standarde më të larta të transparencës së pasqyrave financiare, mbrojtje të aksionerëve të vegjël nga investitorët e mëdhenj, një sistem drejtësie mirëfunksional apo dhe një autoritet mbikqyrje financiare i pavarur që mbron investitorët ndaj mashtrimeve dhe abuzimeve. Vetëm atëherë bursa do të ndihmonte në diversifikimin e ekonomisë shqiptare, duke nxitur zhvillimin e sektorëve të rinj si teknologjia e informacionit dhe duke mundësuar një rritje ekonomike të qendrueshme të vendit.

Ky artikull përcakton hapat praktikë për të krijuar një treg efektiv letra me vlerë dhe aksione në Shqipëri, që mund të tërheqë si investitorët vendas ashtu edhe ata të huaj.

𝟏. 𝐊𝐨𝐫𝐧𝐢𝐳𝐚 𝐑𝐫𝐞𝐠𝐮𝐥𝐥𝐚𝐭𝐨𝐫𝐞

Hapi i parë për të themeluar një treg aksionesh është të zhvillohet një kornizë rregullatore e fortë. Kjo kornizë duhet të synojë mbrojtjen e investitorëve, të sigurojë operacione të hapura në treg, dhe të nxisë besimin mes pjesëmarrësve.
Komponentët kryesorë përfshijnë:

• Ligji i të drejtave të investimeve: Hartimi i një legjislacioni gjithëpërfshirës për investimet që rregullon lëshimin dhe tregtimin e tyre, krijon rolet dhe përgjegjësitë e pjesëmarrësve në treg dhe përcakton udhëzime të qarta për raportimin financiar).
• Autoriteti Rregullator: Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare duhet të kryejë funksionet si edhe “The Securities and Exchange Commission (SEC)” duke mbikëqyrur aktivitetet e tregut për të zbatuar rregullat dhe për të mbrojtur interesat e investitorëve.
• Krijimi i një agjensie përkatëse, e pavarur e cila mund të bëjë dhe vlerësimin e riskut. Shqipëria është një ndër ato shtete që nuk ka një vlerësim të riskut kombëtar. Bazuar në marrëveshjen e Basel II, huamarrësit që nuk janë vlerësuar nga agjensitë e vlerësimit, klasifikohen tepër riskoze 100% ne risk dhe si pasojë do të largonte interesin e investitorëve të huaj për këto letra me vlerë.
• Infrastruktura e tregut: Zhvillimi i një sistemi tregtimi të besueshëm që lehtëson transaksionet në mënyrë efikase, duke shmangur cdo avari dhe ka vazhdimësi tregtimi për përdoruesit.

𝟐. 𝐏𝐣𝐞𝐬ë𝐦𝐚𝐫𝐫ë𝐬𝐢𝐭 𝐧ë 𝐭𝐫𝐞𝐠

Për një treg të suksesshëm aksionesh, duhet të përfshihet një gamë e larmishme e pjesëmarrësve në treg, duke përfshirë:

• Kompani: Nxitja e bizneseve lokale të regjistrojnë aksionet e tyre në tregun e aksioneve dhe letrave me vlerë. Kjo mund të kërkojë ofrimin e stimulimeve për ofertat publike fillestare (IPO), programe edukimi dhe informacion i vazhdueshëm.
• Investitorë: Promovim i pjesëmarrjes në tregun e aksioneve mes investitorëve individualë dhe institucionalë. Zhvillimi i programeve të edukimit për investitorët që shpjegojnë funksionimin e tregut të aksioneve, përfitimet dhe rreziqet mund të fuqizojë shtetasit shqiptarë për të investuar me përgjegjshmëri.
• Institucione Financiare: Bashkëpunim me banka të nivelit të dytë, ndërmjetës financiarë (Broker) dhe fonde investimi për të ofruar shërbime që lehtësojnë tregtimin, analizën dhe investimin në aksione.

Familjet dhe korporatat shqiptare kanë tashmë një reservë liquiditeti të depozituar në bankat e nivelit te dytë. Depozitat në këto banka arritën vlerën e afro 13.5 miliardë Euro (afro 50% e GDP së Shqiperisë) në fund të tremujorit të dytë 2024 . Kjo përben një potencial të lartë stoku kursimesh që mund të investohet në letra me vlerë, duke pasur parasysh dhe faktin që normat mesatare të interesit që përfitohen prej këtyre depozitave janë 2-3% në vit një kohë që norma e inflacionit në fund të 2023 sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë ishte 4%.

Familjet shqiptare kanë filluar prej disa vitesh të investojnë dhe në fonde investimi apo në fonde pensioni për të patur një rendiment më të lartë apo për të garantuar një nivel të ardhurash më të kenaqshem në moshën e pensionit. Gjithsesi asetet e këtyre fondeve janë akoma të vogla në raport me ekonominë shqiptare. Në fund të tremujorit të parë 2024 ishin aktive në treg 14 fonde investimi me asete neto 51.7 miliardë lekë (554 milionë euro) , ndërkohë që asetet e fondet e pensionit në fund të tremujorit të tretë 2024 arritën në afro 7.8 miliardë leke (79 milionë euro) . Asetet e fondeve te pensionit dhe investimeve janë në masën më të madhe obligacione thesari dhe tituj borxhi korporatash.
Një bursë aktive dhe funksionale do t’u mundësonte familjeve shqiptare të diversifikonin investimet e tyre duke u garantuar dhe një rendiment më të lartë në krahasim me atë që perfitojnë nga depozitat apo nga bonot e thesarit.
Në të njëjtën kohë fondet e investimit dhe fondet e pensioneve do bëheshin aktorë të rëndësishem të bursës si në vende të tjera me tregje financiare të zhvilluara, duket garantuar dhe një monitorim më të fortë të kompanive ku ato të investonin

𝟑. 𝐙𝐡𝐯𝐢𝐥𝐥𝐢𝐦𝐢 𝐢 𝐈𝐧𝐟𝐫𝐚𝐬𝐭𝐮𝐤𝐭𝐮𝐫ë𝐬

Për të mbështetur një treg aksionesh funksional, një infrastrukturë e fortë është thelbësore:
Teknologjia: Krijimi i platformave të avancuara të tregtimit dixhital që mundësojnë transaksione në kohë reale, duke siguruar njëkohësisht si sigurinë e të dhënave, ashtu edhe përdorshmërinë. Investim në teknologji që mbështet tregtimin algoritmik dhe operacionet e efektshme të tregut.

Raporti Statistikor Mujor 09/2024, Banka e Shqiperise
monitor.al/rimekemben-fondet-e-investimit/
amf.gov.al/pdf/publikime/PensioneT_III_2024.xls ... See MoreSee Less